تاریخچه

باستان‌شناسی

در باب سازنده يا سازندگان و زمان ايجاد شهر فسا، در كتاب‌های تاريخی و جغرافيايی، اقوال مختلفی بيان شده كه اغلب بنای شهر را به عهد شاهان اساطيری (پيشداديان و كيانيان) مربوط دانسته‌اند. حمداله مسـتوفی در يك جمـع‌بندی از نظرات پيشينــيان درباره زمان ساخته‌شدن و سازندگان شهر فسا مینويسد: در اول «پسابن طهمورث» ديوبند ساخته بود، خراب شد. «گشتاسب بن لهراسب كيانی» تجديد عمارتش كرد و نبيره‌اش «بن اسفنديار» به اتمام رسانيد و در آخر، ساسان آن را نام كرد … در اول مثلث بود تا به‌عهد حجاج بن يوسف ثقفی عاملش «آراد مرد» به فرمان او از شكل بگردانيد و تجديد عمارت كرد و چون از شبانكارگان خرابی يافت «اتابك چاولی» باز معمور گردانيد. شهری سخت بزرگ بوده و اَعمال و نواحی بسيار دارد.

پيشينه باستانی شهرستان فسا براساس منابع نوشتاری به دوران اساطيری (پيشداديان و كيانيان) و بر پايه آثار و اشياء به‌دست‌آمده از كاوش‌های باستان‌شناسی به دوران پيش از تاريخ (عهد حجر) و هزاره‌های سوم تا چهارم قبل از ميلاد باز می گردد. ابزار و وسايل زندگی (گرز، تبر، كارد و پيكان‌های سنگی) يا سفالينه‌های منقش بسيار ارزشمند و اشيايی كه به نام توشه‌های رستاخيزی از قبور مردگان پيش از تاريخ از مناطق گليان، تل ضحاك و خنب آتشكده به‌دست آمده نشانگر آن است كه قبل از ورود آريایی ها به اين ديار، افـرادی صاحب فكر و مدنيت در آن می زيسته‌اند. باستان‌شناسان و شرق‌شناسانی مانند «فريدون تولّلی» و «پير دوميرو شجی» معتقدند که تپه‌های گليان فسا میتواند حدّ شرقی تمدّن شوش باشد و به‌دليل شباهت‌های بسيار بين نقوش سفالينه‌های اين منطقه با ساير تمدن‌ها، بايد اين مطلب را پذيرفت كه تمام اين نواحی تمـّدن مشتركی داشته‌اند و مراكز باستانی شوش و شهر سوخته سيستان از طريق اين منطقه با هم ارتباط می يافته‌اند. به‌عبارت ديگر مسير ارتباطي تمدن‌های جنوب‌شرقی و جنوب‌غربی ايران از حوزه تمدنی موجود در شهرستان فسا می گذشته است.